Khái quát chung về ngành Bao bì Việt Nam

Tiềm năng song hành cùng sức ép

Mặc dù bao bì là ngành công nghiệp phụ trợ cho nhiều ngành sản xuất nhưng giữ vai trò trọng yếu, đóng góp đáng kể cho sự phát triển của kinh tế. Các sản phẩm bao bì với nhiều hình ảnh, màu sắc, đặc trưng riêngkhông chỉ giúp bảo quản, tạo sự tiện lợi cho sản phẩm mà còn có thể tác động trực tiếp đến hành vi mua sắm của khách hàng. Theo báo cáo nghiên cứu thị trường của Tập đoàn SPG Media – trị giá ngành công nghiệp bao bì toàn cầu, đạt khoảng 424 tỷ USD. Trong đó ngành bao bì châu Á chiếm 27%, châu Âu 30% và Bắc Mỹ là 28%.

Thống kê sơ bộ cho thấy bao bì đóng gói thực phẩm chiếm 30% – 50%, điện -điện tử chiếm 5-10%, hóa dược phẩm từ 5-10%. Sự phát triển của ngành hàng thực phẩm của Việt Nam là tác nhân thúc đẩy lĩnh vực Bao bì đóng gói luôn đạt mức tăng trưởng bình quân từ 15-20%/năm, riêng bao bì nhựa đã đạt mức tăng trưởng 25%/năm và chiếm tỷ trọng doanh thu cao nhất trong cơ cấu ngành nhựa (38-39%). Năm 2019, tổng lượng tiêu thụ của ngành giấy đạt 3.818 triệu tấn, trong đó sản xuất giấy làm bao bì chiếm khoảng trên 80%, giá trị xuất khẩu tăng mạnh đạt 641.000 tấn. Theo báo cáo hoạt động của Hiệp hội Nhựa Việt Nam, doanh thu ngành nhựa đạt 17,58 tỷ USD, vẫn duy trì được sự tăng trưởng về kim ngạch xuất khẩu, trong đó sản phẩm túi nhựa được xuất khẩu nhiều nhất, chiếm 26,7% tổng kim ngạch xuất khẩu và đạt 894 triệu USD.

Thị trường vật liệu bao bì đóng gói toàn cầu được được chia thành các phân khúc: Giấy và bìa cứng, nhựa, kim loại, thủy tinh, gỗ, dệt may và các vật liệu thích hợp khác như xốp, da…Trong đó, giấy và nhựa là hai vật liệu được sử dụng nhiều nhất cho ngành bao bì, vì thế trong phạm vi của nghiên cứu về ngành bao bìcủa Vietnam Report chỉ tập trung phân tích các khía cạnh liên quan đến hai vật liệu này.

Tiềm năng tăng trưởng của thị trường ngành bao bìđang rất rộng mở, tuy nhiên các doanh nghiệp bao bì Việt Nam đang phải đứng trước rất nhiều sức ép và cạnh tranh lớn đến từ nhiều doanh nghiệp FDI.Chỉ tính riêng trong 2 năm là 2018 và 2019, đầu tư FDI vào ngành bao bì giấy Việt Nam đã tăng trưởng nhanh chóng và đang chiếm hơn 50% sản lượng giấy các loại của Việt Nam. Hiện tại, trong nước có trên 300 doanh nghiệp giấy và khoảng2.000 doanh nghiệp nhựa tham gia sản xuất. Tuy nhiên, đa phần trong số đó là doanh nghiệp quy mô nhỏ, công nghệ lạc hậu, mẫu mã chủng loại sản phẩm còn đơn điệu, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của khách hàng.

Tác động hỗn hợp của cơn bão Covid-19 đến ngành Bao bì

Đại dịch Covid-19 tác động đến nhiều ngành nghề và đời sống xã hội trên toàn thế giới, tác động hỗn hợp, cả tích cực lẫn tiêu cực đến các doanh nghiệp bao bì với sự thay đổi hành vi người tiêu dùng. Các ngành hàng tiêu dùng, dược phẩm và các sản phẩm chăm sóc sức khỏe, thương mại điện tử tăng trưởng mạnh mẽ, dẫn đến phân khúc bao bì đóng gói dược phẩm, thực phẩm đóng gói, dán nhãn chất khử trùng, và bao bì xà phòng, chất tẩy rửa và nước rửa tay hiện có nhu cầu cao. Mặt khác, nhu cầu về bao bì cho các sản phẩm sang trọng và công nghiệp có xu hướng giảm.

Xét trên khía cạnh chất liệu làm bao bì, đại dịch Covid-19 cũng có tác động trái chiều với hai chất liệu chính là giấy và nhựa. Tuy nhiên, các doanh nghiệp bao bì nhựa và bao bì giấy đều gặp những khó khăn chung dưới tác động của đại dịch Covid-19. Kết quả nghiên cứu từ khảo sát doanh nghiệp trong lĩnh vực bao bì của Vietnam Report đã chỉ ra 4 khó khăn, đó là: Đứt gãy chuỗi cung ứng trong kinh doanh (83,33%); Khó khăn trong tiếp cận khách hàng mới (83,33%); Không triển khai được kế hoạch bán hàng (66,67%); Đảm bảo an toàn nơi làm việc (50%).

Giống như trong nhiều ngành công nghiệp khác, đại dịch Covid-19 đã tạo ra sự gián đoạn lớn trong lĩnh vực bao bì do các biện pháp phong tỏa, hạn chế đi lại, thiếu lực lượng lao động, nguyên liệu sản xuất chủ yếu từ nhập khẩu. Nhóm ngành bao bì giấy bị ảnh hưởng nặng nềdưới tác động kép, vừa thiếu nguyên liệu sản xuất lại vừa khó khăn trong khâu tiêu thụ sản phẩm khi nhiều ngành nghề khác sản xuất kinh doanh bị đình trệ, giảm lượng hàng tiêu thụ do đó nhu cầu thị trường giảm xuống nhất là đối với loại bao bì thùng carton.

Đối với nhóm ngành bao bì nhựa, tác động đứt gãy chuỗi cung ứng chỉ trong ngắn hạn và có trên 75% doanh nghiệp trong khảo sát của Vietnam Reportđánh giá đại dịch Covid-19 không tác động nhiều đến hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, thậm chí được hưởng lợi từ việc giá nguyên liệu giảm xuống khi các nước sản xuất dầu mỏ lớn không đạt được đồng thuận về kế hoạch cắt giảm sản lượng mới cùng với dịch Covid-19 làm hạn chế việc đi lại. Bên cạnh đó, sự gián đoạn trong sản xuất tại Trung Quốc đã làm giảm nhu cầu hạt P/E trên toàn cầu cũng góp phần giảm giá nguyên liệu sản xuất bao bì nhựa. Mặc dù dịch bệnh lan rộng trên toàn thế giớinhưng không ảnh hưởng nhiều đến sản lượng tiêu thụ bao bì nhựa của nhiều doanh nghiệp trong khảo sát của Vietnam Report do gắn liền với nhu cầu thiết yếu như túi đựng thực phẩm, rác v.v.

Triển vọng và xu hướng ngành bao bì

Bên cạnh những khó khăn phải đối mặt, doanh nghiệp bao bì cũng có nhiều cơ hội như: Quy mô thương mại điện tử Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng; Hiệp định Thương mại Tự do EU-Việt Nam (EVFTA), thuế nhập khẩu túi nhựa của Việt Nam vào EU với mức thuế suất là 3% sẽ được gỡ bỏ, sẽ tạo ra lợi thế cạnh tranh đáng kể cho doanh nghiệp bao bì Việt Nam. Việc giá nguyên liệu duy trì mức giá thấp trong nhiều tháng liền giúp cho các doanh nghiệp bao bì nhựa cải thiện được biên lợi nhuận.

Kết quả khảo sát của Vietnam Report về triển vọng của các doanh nghiệp baobì so với năm 2019, cho thấy sự phân hóa giữa hai nhóm ngành giấy và nhựa. Trong khi hầu hết doanh nghiệp bao bì nhựa nhận định tình hình kinh doanh sẽ tốt hơn một chút, đa phần doanh nghiệp bao bì giấy lại đánh giá triển vọng kém lạc quan hơn một chút.

Trong ngắn hạn, dưới tác động của đại dịch Covid-19, các lựa chọn vật liệu bền vững được xem xét lại

Một trong những xu hướng quan trọng của ngành trong những năm gần đây là sự thay đổi lớn trong tâm lý người tiêu dùng ủng hộ các giải pháp đóng gói thân thiện với môi trường. Trong khi Covid-19 không có khả năng ngăn chặn điều này về lâu dài, có thể có một số tác động đến tốc độ thay đổi trong ngắn hạn.Kết quả khảo sát của Vietnam Report cũng cho thấy sự thay đổi hành vi người tiêu dùng dưới tác động của đại dịch Covid-19 trong việc sử dụng bao bì, đa phần ủng hộ việc hạn chế sử dụng sản phẩm bao bì tái sử dụng, nhu cầu lớn hơn trong việc truy xuất nguồn gốc chuỗi cung ứng, quan tâm nhiều hơn đến vật liệu đóng gói bao bì và sẵn sàng trả tiền nhiều hơn với các sản phẩm được đóng gói đẹp mắt, hợp vệ sinh.

ới nhiều ưu điểm tiện lợi, giá cả phải chăng, các sản phẩm từ bao bì nhựa đang góp phần giữ an toàn cho mọi người trong đại dịch, nhưng đồng thời cũng là một bước lùi trong hành trình loại bỏ rác thải nhựa, khi nhiều quốc gia có tầm ảnh hưởng trong cuộc cách mạnh xanh lần lượt dời thời hạn cấm các vật dụng sử dụng nhựa một lần.

Ngành dịch vụ thực phẩm cũng đã phải xem xét lại cách tiếp cận của mình trong việc sử dụng các mặt hàng có thể tái sử dụng nhưng lại mang rủi ro lây truyền. Ngay cả trước khi đóng cửa, một số chuỗi cà phê đã quay trở lại sử dụng cốc dùng một lần. Sở thích của các nhà bán lẻ và khách hàng cũng có thể chuyển sang các mặt hàng đóng gói sẵn hơn, chẳng hạn như trái cây và rau quả, thay vì mua rời. Những lựa chọn như vậy có thể tăng tốc độ dự trữ, thời gian cho đến khi được người tiêu dùng coi là an toàn hơn.

Bao bì mềm sẽ tiếp tục tăng trưởng

Theo báo cáo của Smithers Pira (cơ quan toàn cầu về chuỗi cung ứng ngành bao bì, giấy và in) ngành bao bì mềm sẽ tăng trưởng 3,3% mỗi năm để đạt 269 tỷ USD vào năm 2024. Sự tăng trưởng này chủ yếu do tiến bộ công nghệ làm cho lĩnh vực bao bì mềm phù hợp với nhiều sản phẩm tiêu dùng hơn trước đây và đáp ứng yêu cầu đa dạng của khách hàng. Bao bì mềm có nhiều ưu điểm hơn so với bao bì cứng bởi các yếu tố như: thuận tiện hơn để mở, dễ dàng hơn để lưu trữ, thời gian sử dụng kéo dài, vận chuyển tốt hơn, phù hợp hơn cho ngành thương mại điện tử v.v.

Bao bì mềm cũng phát triển mạnh hơn nhờ vào sự tiến bộ nguyên vật liệu. Trong nhiều năm, hầu hết các vật liệu mềm dùng cho đóng gói là polyvinyl clorua, có hại cho môi trường. Hiện nay, hầu hết các bao bì mềm đều sử dụng vật liệu làm bằng polyethylene (PE), polyethylene terephthalate (PET) hoặc polypropylene (PP), có độ bền cao khi sử dụng và an toàn với thực phẩm, không gây nhiễm độc và nhiễm khuẩn cho thực phẩm.

Trong dài hạn, vật liệu đóng gói thân thiện với môi trường và bền vững sẽ tiếp tục được phổ biến

Năm 2019 đã chứng kiến ​​một số cuộc biểu tình về biến đổi khí hậu lớn nhất từ ​​trước đến nay trong lịch sử thế giới với các cuộc biểu tình lớn ở khắp các quốc gia trên toàn cầu. Khi thế hệ Millennial và Gen-Z tiếp tục mở rộng vào lực lượng lao động và trở thành nhóm người tiêu dùng lớn hơn; tính bền vững, tái chế và các vấn đề môi trường sẽ tiếp tục được chú trọng.

Ô nhiễm nhựa và biến đổi khí hậu đang định hình lại luật đóng gói đến năm 2025 ở tất cả các khu vực trên thế giới.Kể từ năm 2015, một sự đồng thuận rộng rãi đã được phát triển liên quan đến các vấn đề môi trường của chất thải bao bì, và đặc biệt là ô nhiễm từ bao bì nhựa. Các số liệu về rác thải nhựa được công bố rộng rãi trên toàn thế giới. Trong 7 chương trình tổng thể mà EU đang sử dụng để hướng dẫn các khuôn khổ pháp lý dựa trên khí hậu, tập trung vào các lệnh cấm nhựa, sử dụng tối thiểu thuế và các ưu đãi tài chính như một đòn bẩy để khuyến khích các sản phẩm bao bì sử dụng bền vững. Theo đó, các thiết kế bao bì, lựa chọn vật liệu và cơ sở hạ tầng quản lý chất thải đang điều chỉnh cho phù hợp với khuôn khổ lập pháp mới nổi này.

Theo định hướng đến năm 2021, Việt Nam sẽ không sử dụng nhựa dùng một lần tại các cửa hàng, chợ, siêu thị và đến năm 2025 cả nước sẽ không sử dụng đồ nhựa một lần. Xu hướng sử dụng bao bì thân thiện với môi trườngthách thức đối với ngành bao bì nhựa Việt Nam bởi trong cơ cấu xuất khẩu của ngành, các sản phẩm bao bì truyền thống không thân thiện với môi trường chiếm tỉ trọng tương đối lớn. Điều nay buộc các công ty sản xuất và kinh doanh bao bì phải thay đổi, cần tìm nguồn nguyên liệu an toàn, công nghệ sản xuất mới để giảm bớt tiêu hao nhiên liệu và không gây hại với môi trường. Nhiều thương hiệu đang chuyển đổi sang bao bì bền vững làm từ vật liệu phân hủy sinh học như giấy hoặc cây gai dầu, một số khác đang tập trung vào việc giảm số lượng bao bì mà mỗi sản phẩm có, giúp giảm trọng lượng và chi phí vận chuyển của sản phẩm, đồng thời gửi thông điệp tích cực đến người tiêu dùng.

Bao bì chuyên dụng dành cho thương mại điện tử

Với sự phát triển của công nghệ thông tin, thương mại điện tử sẽ chỉ phát triển khi người tiêu dùng tăng cường mua hàng trực tuyến. Báo cáo của Google và Temasek cho thấy, Việt Nam là một trong những quốc gia dẫn đầu xu hướng tăng trưởng thương mại điện tử. Thị trường thương mại điện tử bán lẻ năm 2019 ghi nhận doanh thu 10,07 tỷ USD chiếm 4,8% so với tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng cả nước. Cuộc khủng hoảng Covid-19 có khả năng làm thay đổi một số xu hướng lớn trong công việc đóng gói. Người tiêu dùng trên toàn cầu sẽ ngày càng có xu hướng mua sản phẩm của họ thông qua các kênh khác với các kênh mà họ đã sử dụng trước đại dịch, dẫn đến sự tăng tốc mạnh mẽ của các lô hàng thương mại điện tử và các dịch vụ giao hàng tận nhà khác.Trong thời kỳ dịch bệnh, doanh số thương mại điện tử đã tăng trưởng bùng nổ. Theo kết quả nghiên cứu của Vietnam Report, trong thời gian ảnh hưởng của dịch bệnh có 55,83% tăng việc đặt mua thực phẩm, đồ uống qua ứng dụng trên điện thoại di động, so với 10% sẽ mua giảm đi.

Truyền thông của các doanh nghiệp bao bì

Mặc dù các doanh nghiệp bao bì đang chú trọng công tác marketing, nghiên cứu thị trường, tuy nhiên so với nhiều ngành khác, các doanh nghiệp bao bì làm truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng còn hạn chế, rất ít doanh nghiệp đạt ngưỡng nhận thức. Một số doanh nghiệp bao bì xuất hiện nhiều trên truyền thông như An Phát Xanh, Tetrapak Việt Nam, Đông Hải Bến Tre, bao bì Biên Hòa. Kết quả phân tích Mediacoding của Vietnam Report chỉ ra những chủ đề xuất hiện nhiều nhất trên truyền thông với ngành Bao bì: Tài chính/ Kết quả kinh doanh, Cổ phiếu, Hình ảnh/ PR/ Scandals, Trách nhiệm xã hội/ Tài trợ. So với các ngành khác chủ đề Sản phẩm của ngành Bao bì xuất hiện trên truyền thông còn hạn chế, đạt tỷ lệ chưa đến 5% lượng tin.